Dr Krzysztof Popiński z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławia przedstawia obszerne monograficzne opracowanie o wrocławskim środowisku informatycznym. Szczegółowo omówiono współprace wrocławskich uczelni z przedsiębiorstwami przemysłowymi, głównie z WZE Elwro. Jest to w tej chwili jedyne tego rodzaju opracowanie w kraju.
Wrocławskie atuty i starania
Stolica Dolnego Śląska na przełomie lat 50. i 60. dysponowała liczącym się w kraju potencjałem naukowo – badawczym. Powstałe od 1945 r. we Wrocławiu uczelnie stworzyły jeden z kilku największych i najważniejszym ośrodków akademickich w kraju. Co było w tym przypadku istotne – posiadał on znaczące osiągnięcia w zakresie matematyki i automatyki. Dzięki temu możliwe było podjęcie we Wrocławiu pionierskich w skali kraju prac związanych z uruchomieniem produkcji oraz opracowaniami konstrukcyjnymi maszyn cyfrowych, a następnie z automatyzacją układów technologicznych oraz systemami sterowania i zarządzania. Wspomniane przesłanki za wyborem Wrocławia, jako centrum krajowego przemysłu komputerowego, nie musiały wcale przeważyć. Świadome jednak swych atutów wrocławskie środowisko naukowe, wspierane przez tutejszy Komitet Wojewódzki PZPR podjęło aktywne zabiegi o korzystną dla siebie decyzję władz centralnych. Wspierał je również powstały w 1957 r. Społeczny Komitet Budowy Wrocławskiego Ośrodka Telewizyjnego, który przy udziale rozmaitych dolnośląskich instytucji i zakładów pracy przyczynił się do wybudowania na Ślęży instalacji umożliwiającej odbiór w regionie programu telewizyjnego. Podjął on również starania o uruchomienie we Wrocławiu fabryki telewizorów, których dotychczasowa produkcja w kraju była daleko, w stosunku do potrzeb, niewystarczająca.
Początki „Elwro”
Ostatecznie na mocy decyzji z dnia 6 luty 1959 r. powołano do życia Wrocławskie Zakłady Elektroniczne „T21”, których nazwę uzupełniono później o akronim „Elwro”. Podjęto w nich produkcję przełączników kanałów i zespołów odchylania oraz głowic UKF dla telewizorów produkowanych w zakładach warszawskich „Unitra”, wyrobów elektrotechnicznych, przyrządów do automatycznej regulacji i sterowania. Jeszcze w 1966 r. tego rodzaju asortyment stanowił około ¾ wartości produkcji, podczas gdy maszyny cyfrowe tymczasem tylko około ¼. Kierownictwo i zespół konstruktorów przedsiębiorstwa pod kierunkiem Mariana Tarnkowskiego dążyło przede wszystkim do rozwoju produkcji maszyn cyfrowych. Wg planów z 1966 r. do 1970 r. udział tych ostatnich miał się zwiększyć do około 50% (a w wariancie optymalnym nawet około 65%). Równolegle udział automatyki elektronowej oraz przyrządów elektronicznych miał wzrosnąć z 10 do 15%, a zespołów radio – telewizyjnych ulec redukcji z ponad 50% do około 25% wartości produkcji. Oprócz budowy kompletnych zestawów maszyn cyfrowych „Odra” oraz „ZAM” planowano również systematycznie zwiększać produkcję czytników fotoelektrycznych, tranzystorowych maszyn kalkulacyjnych i elementów logicznych. Przewidywany minimalny wzrost wartości produkcji automatyki związany był z planami przeniesienia mało pracochłonnej kompletacji do innych przedsiębiorstw Zjednoczenia Przedsiębiorstw Automatyki Przemysłowej (ZPAP), a pozostawienie produkcji w „Elwro”. Plany rozwoju produkcji maszyn cyfrowych – zarówno do celów obliczeniowych, jak i zastosowania ich do sterowania procesami technologicznym musiały uwzględniać wytyczne Ministerstwa Przemysłu Ciężkiego i ZPAP oraz sugestie Pełnomocnika Rządu ds. Elektroniki Obliczeniowej. Na podstawie zapotrzebowania poszczególnych resortów i wstępnych uzgodnieniach eksportowych przewidywano wyprodukowanie w latach 1965 – 1970 łącznie 321 maszyn, z czego 210 na zamówienie krajowe, a 111 na eksport. W 1964 r. załoga WZE ”Elwro” liczyło około 2300 pracowników i w ponad 50% złożona była z kobiet. Plany na lata 1966 – 1970 przewidywały, w stosunku do 1965 r. wzrost wartości produkcji zakładów nawet o 300%, a zatrudnienia o ponad 200%. Wzrost rozmiarów i wartości produkcji zamierzano osiągnąć dzięki uruchomieniu taśm montażowych, podjęciu wytwarzania elementów powtarzalnych automatyki przemysłowej i maszyn matematycznych oraz objęciu tych wyrobów normalizacją i unifikacją. .....
.....Zasób maszyn cyfrowych na Dolnym Śląsku w latach 60.
Rozwój wrocławskiego ośrodka informatycznego umożliwił opracowanie w 1964 r. przez Radę Naukowo – Techniczną przy tutejszym KW PZPR pierwszego w kraju programu zastosowania maszyn matematycznych w przemyśle. Problemem było niedostateczne wyposażenie w sprzęt. W 1964 r. na terenie Dolnego Śląska zainstalowanych było kilka elektronicznych maszyn cyfrowych do obliczeń numerycznych, w tym 3 „UMC – 1”, pojedyncze egzemplarze „Odra 1001” i „Odra 1002” oraz 2 maszyny z pamięciami zewnętrznymi – „Elliott 803B” na Uniwersytecie Wrocławskim i „ZUSE Z-23” w WZE „Elwro”. W 1967 r. 10 instytucji na Dolnym Śląsku posiadało w sumie 17 maszyn cyfrowych. Do 1969 r. stan maszyn cyfrowych wzrósł do ogółem 20 maszyn, w tym 5 „Odra 1103”. Tak więc w latach 1964 – 1969 przybywało co roku zaledwie po 2—3 maszyny cyfrowe. Pierwsze z nich zainstalowano na Uniwersytecie Wrocławskim, Politechnice Wrocławskiej i Wyższej Szkole Ekonomicznej. Następnie wyposażono w nie Instytut Automatyki Systemów Energetycznych, Dolnośląskie Biuro Projektów jako biura projektów, dyrekcje kombinatów „Turów” i „Lublin”, a także, co oczywiste WZE „Elwro” i „ZETO”.
Rosnący krąg użytkowników maszyn cyfrowych spośród przedsiębiorstw dolnośląskich, wynikający jak chcieli wierzyć decydenci, z coraz powszechniejszej w ich kierownictwach świadomości konieczności, stosowania maszyn cyfrowych w procesach zarządzania, przysparzał jednak również kłopotów. Zapotrzebowanie na obliczenia znacznie przekraczało możliwości organizacyjne, kadrowe i techniczne tutejszych ośrodków obliczeniowych: „Zaistniała sytuacja w której występuje okresowe ograniczanie rozwoju systemów, bądź przez nieprzyjmowanie do obliczeń nowych przygotowanych agend, bądź przez ograniczanie wielkości zbiorów informacji przyjmowanych przez „ZETO” do przetwarzania od określonego przedsiębiorstwa. Przy istnieniu przedstawionego niedoboru mocy obliczeniowej istniała konieczność ustalenia określonych priorytetów dla tematów i przedsiębiorstw zamierzających zastosować automatyczne przetwarzania informacji.
Rozwój i ocena zastosowań informatyki na Dolnym Śląsku
Koordynacja rozwoju zastosowań elektronicznej techniki obliczeniowej była zadaniem specjalnego zespołu działającego pod patronatem Wydziału Ekonomicznego KW PZPR w oparciu merytoryczną współpracę z „ZETO”. Problemem okazał się słaba wymiana informacji z Biurem „PRETO” oraz z resortami na temat przedsięwzięć planowanych przez nie do realizacji na terenie Dolnego Śląska oraz niedostateczna ilość środków finansowych na zlecania ekspertyz i opinii. Jeśli chodzi o rozwój różnych form kształcenia, to w połowie 1969 r. dysponowano w istniejących w regionie ośrodkach badawczo – rozwojowych i usługowych (poza WZE „Elwro”) blisko 70 matematykami – programistami, 160 programistami absolwentami pomaturalnej szkoły programowania oraz 40 przyuczonymi projektantami systemów. Ponadto istniejący we Wrocławiu potencjał szkoleniowy pozwalał na przygotowanie corocznie kilkudziesięciu kolejnych specjalistów, w tym programistów z wyższym wykształceniem 20, programistów z średnim wykształceniem 60, 4 – 5 projektantów systemów w trybie specjalności podyplomowej, oraz 15 inżynierów elektroników/konserwatorów elektronicznych maszyn cyfrowych. Podsumowując zauważano, że rozwój zastosowań elektronicznych technik obliczeniowych na Dolnym Śląsku charakteryzował się z jednej strony szybkim rozwojem organizacyjnym, skutecznym wdrożeniem systemów informatycznych, stosunkowo dobrym wykorzystaniem maszyn, pracujących przeciętnie na 2 zmiany, szybkim rozwojem różnych form kształcenia kadr, przy jednoczesnym pogłębiającym się niedoborem mocy obliczeniowej w szczególności w grupie maszyn do przetwarzania danych.
Mimo dokonujących się w latach 60. postępów w zakresie informatyzacji uczelni i przedsiębiorstw na Dolnym Śląsku pierwotne zamierzenia nie zostały w pełni zrealizowane. Wprawdzie zgodnie z postulatami sformułowanymi w 1963 r. przez Radę Naukowo – Techniczną przy KW PZPR we Wrocławiu utworzono sieć ośrodków przetwarzania informatycznego, wśród których znajdowały się również jednostki wrocławskich uczelni, to jednak ich rolę, wskutek ograniczeń sprzętowych, finansowych i organizacyjnych ograniczono wyłącznie do usług obliczeniowych. Wrocław, jako ośrodek badań informatycznych pod względem ilości zainstalowanych maszyn wyprzedzały tylko Warszawa i Katowice, jednak wykorzystanie posiadanego sprzętu nie uznano za pełni efektywne. Nie przystąpiono do wystarczająco intensywnych badań nad oprogramowaniem oraz kształceniem kadr. Zbiegało się to z stagnacją rozwoju Wrocławia, jako czołowego ośrodka przemysłu elektronicznego, który, jak konstatowały lokalne gremia partyjne, w wyniku niedofinansowania „z czołowej pozycji w kraju przesuwa się na miejsce drugorzędnego ośrodka, mimo niewątpliwych sukcesów, szczególnie w zakresie produkcji maszyn matematycznych” .....