Własne konstrukcje, licencje, klony.. (T. Kulisiewicz)

Kolejnym artykułem  z dorobku konkursu historycznego PTI z 2016 r. jest opracowanie dr Tomasza Kulisiewicza, poświęcone praktycznie historii serii maszyn Jednolitego Systemu, znanych jako RIAD. Jest to pierwszy w kraju tak obszerny tekst omawiający realizację komputerów tej serii w krajach RWPG.

.....Do wsparcia programów budowy systemów rakietowych i powiązanych z nimi programów kosmicznych nie wystarczały systemy komputerowe produkowane w niewielkiej liczbie w latach 50. Potrzeby głównych biur konstrukcyjnych można było zaspokoić kilkunastoma komputerami, ale stopień wymaganej niezawodności rakiet, systemów sterowania, naprowadzania i monitoringu, a także konieczność zwiększenia sprawności pracy projektantów i technologów oraz złożoność produkcji urządzeń składających się z setek tysięcy części wymagały sprawnego przetwarzania danych już nie tylko w kilku tajnych biurach projektowych, ale także w tysiącach kooperujących przedsiębiorstwach produkcyjnych. Tymczasem zarówno w sferze produkcji sprzętu informatycznego, jak i w zastosowaniach informatyki w gospodarce od końca lat 60. narastało zapóźnienie techniczne i technologiczne krajów Europy Środkowej i Wschodniej (zob. Tabela 1).

Tabela 1. Średnie opóźnienie techniczne między generacjami komputerów USA a ZSRR

źródło: (Office of Technology Assesment, Congress of United States, 1979)

W tamtych latach komputery przestają być jednostkowymi urządzeniami wytwarzanymi na potrzeby programów naukowych, nuklearnych i kosmicznych: zaczyna się ich seryjne wytwarzanie jako środków produkcji. Zastosowania informatyki wykraczają bowiem poza sferę naukową oraz statystyki publicznej, ogarniając wspomaganie produkcji, zarządzanie, finanse i inne dziedziny, których dziś nie sposób sobie wyobrazić bez zaawansowanych technik informacyjnych. W miarę przechodzenia z generacji pierwszej (lampowej) i drugiej (dyskretne elementy półprzewodnikowe) na generację trzecią (układy scalone) i towarzyszącej jej zmiany z ręcznego wytwarzania  pojedynczych egzemplarzy na przemysłową produkcję seryjną, opóźnienie bloku wschodniego – trochę zmniejszone w czasach drugiej generacji – zaczyna z powrotem narastać (zob. Tabela 2.).

Tabela 2. Szacowane opóźnienia porównywalnych systemów komputerowych w latach 50.-70.

źródło: (Office of Technology Assesment, Congress of United States, 1979).

W ówczesnych warunkach politycznych i gospodarczych rozwoju informatyki naszego regionu Europy – przede wszystkim zastosowań gospodarczych – nie można było oprzeć na imporcie z krajów rozwiniętych (obok USA seryjną produkcję komputerów rozwijała od lat 60. Japonia, Francja, Niemcy i Wielka Brytania, a minikomputerów – także kraje skandynawskie, Holandia i Włochy). Bardzo silną barierę stanowiła zachodnia kontrola eksportu produktów informatycznych, jako środków mogących mieć zastosowanie militarne. Realizowana była m.in. przez organ o nazwie COCOM ....